Drewniany dwór wzniesiono najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIX wieku. Obiekt prezentuje cechy typowego, niewielkiego dworku wiejskiego o tradycyjnej bryle, nakrytej czterospadowym, wysokim dachem. Otaczający go park wpisuje się w rozpowszechniony w tamtym czasie na terenie Polski typ parku krajobrazowego o naturalnym, swobodnym ukształtowaniu, opartym o naturalne formy terenu. Jego ważnym elementem była także mała architektura ogrodowa, której w tym przypadku odpowiada pawilon parkowy (tzw. kaplica) o neogotyckiej formie i trzy mostki zbudowane na przełomie XIX i XX wieku.
Obiekt w rejestrze zabytków znajduje się od 16 maja 2016 r. Gdy dokonywano wpisu, budynek już był bardzo mocno zaniedbany, ale wciąż miał m.in. dach, który obecnie jest całkiem zawalony.
Właściciel nie dotrzymał warunków ugody sądowej
Jak wyjaśniono, MWKZ w ostatnich latach podejmował ws. dworu szereg działań, w tym skierowanie wniosku do prokuratury. 17 czerwca 2021 roku Sąd Rejonowy w Piasecznie umorzył warunkowo postępowanie w związku z zawarciem z ugody mediacyjnej. Jej warunki dotyczyły zobowiązania właściciela do przeprowadzenia robót budowlanych polegających na odrestaurowaniu (odbudowie) drewnianego dworu.
"15 lutego 2023 r., skierowaliśmy do Sądu Rejonowego w Piasecznie wniosek o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, wskazując, iż oskarżony nie wykonał określonych w niej postanowień, co prowadzi do dalszej degradacji obiektów zabytkowych. Oprócz tego cyklicznie kontrolowaliśmy obiekt" - podano.
Po wojnie dwór był częścią PGR-u
Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa z 1983 roku wskazuje, że ówczesnym właścicielem było PGR Brzeźce i znajdowała się tam ferma zwierząt futerkowych. Dwór zamieszkiwali pracownicy fermy. Jak zaznaczono, po wojnie budynek był zdewastowany, a w 1953 roku został przejęty przez Hutę Młociny i wyremontowany. Później dorywcze remonty wykonywali lokatorzy.
Stan ówczesny opisano jako "nie najlepszy". "Spękana podmurówka, zniszczony gzyms okapowy. Liczne dziury w pokryciu dachowym (w trakcie inwentaryzacji leżał śnieg na polepie poddasza), stron w niezłym stanie jeszcze" - czytamy.
Jako najpilniejszy postulat konserwatorki zapisano wymianę pokrycia dachowego. "Cementowa dachówka jest zbyt ciężka w stosunku do istniejącej więźby dachowej, a także w stosunku do wieńcowej konstrukcji dachowej. Należy ją wymienić na inne pokrycie (pierwotnie był zapewne gont)" - zapisano. Z porównania zdjęć można wywnioskować, że nie przejęto się postulatem konserwatora i zawalony dach jest pokryty tą samą dachówką, którą 40 lat wcześniej kazano wymienić.
Kawęczyn-Turowice Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa
Ośrodek dworski jeszcze z XV w.
Źródła archiwalne przedstawiające dzieje zespołu dworsko-parkowego w Kawęczynie-Turowicach, potwierdzają fakt istnienia w tym miejscu znacznie wcześniejszego ośrodka dworskiego, a pierwsze wzmianki o tym majątku pochodzą jeszcze z XV w., kiedy tereny te były w posiadaniu czerskiego sędziego ziemskiego.
Zespół zlokalizowany jest w północno-wschodniej części miejscowości, pomiędzy szosą prowadzącą z Warszawy do Góry Kalwarii oraz skarpą doliny Wisły. Część reprezentacyjno-mieszkalna, z budynkiem dworu i pawilonu (tzw. kaplicy) oraz strumieniem, dawnymi stawami i mostkami, znajduje się przy granicy południowej, zaś obszar parku rozciąga się aż do podnóża skarpy - na całym przebiegu granicy wschodniej i południowej.
Głównym obiektem założenia jest drewniany dwór wzniesiony najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIX w. Obiekt ten prezentuje cechy typowego, niewielkiego dworku wiejskiego o tradycyjnej bryle, nakrytej czterospadowym, wysokim dachem. Główny akcent kompozycyjny budynku został położonym na charakterystyczny kolumnowy ganek, wsparty na czterech ozdobnie opracowanych słupach oraz staranną fakturę drewnianego szalowania elewacji, zdobionych w narożnikach grubymi, dekoracyjnie wycinanymi boniami o wyraźnym plastycznym rysunku.
Pawilon ogrodowy zwany również kaplicą pochodzi z pierwszej połowy XIX w. Jego bryła jak i repertuar zastosowanych form wyraźnie nawiązują do stylistyki neogotyckiej, popularnej wówczas szczególnie przy wznoszeniu budynków rezydencjonalnych i pawilonów parkowych. Najbardziej charakterystycznym elementem tego dwukondygnacyjnego budynku jest niewielka wieża-baszta, zwieńczona krenelażem z dekoracją sztukatorską w postaci bogato rzeźbionych kroksztynów.
Założenie parkowe posiada charakter krajobrazowy o bardzo urozmaiconej i zróżnicowanej rzeźbie terenu, poprzecinanej licznymi jarami, spływających ze skarpy strumieni. Największy jar znajduje się w południowej części parku, którego brzegi zostały spięte trzema (pierwotnie czterema) mostkami.
Zarówno część parkowa, jak i reprezentacyjno-mieszkalna, skupiona wokół dawnego dworu, zachowała się w zasadniczo pierwotnym kształcie, nadanym mu zapewne w końcu XIX w. Tereny zielone jako główny komponent przestrzenny zespołu tworzą istotny kontekst krajobrazowy dla posadowionej tutaj architektury. Nadal czytelny jest układ dawnych alej obsadzonych drzewami prowadzącymi od szosy przed elewację frontową dworu oraz biegnącej od dworu w kierunku północnym, a także szpalery drzew między budynkiem dworu a budynkiem pawilonu ogrodowego oraz wzdłuż południowej granicy parku.
"Zasługuje na trwałe zachowanie i należyte utrzymanie, tak by służył nauce oraz popularyzacji wiedzy"
Nie ulega wątpliwości, że zespół stanowi także ważny element lokalnego pejzażu, trwale wpisanego w krajobraz miejscowości, a jego wartości zabytkowe (artystyczne, historyczne i naukowe) wynikają z zachowania w dużej mierze pierwotnego układu i relacji przestrzennych oraz charakteru założenia, a także głównych obiektów architektonicznych. Tym samym celem ochrony konserwatorskiej jest zachowanie przedmiotowego zabytku przestrzennego, jego tożsamości i komplementarności, a co za tym idzie wartości zawartych w zakomponowanym układzie, zamkniętym określonymi granicami, wykorzystującym naturalne walory krajobrazowe i charakterystyczne warunki topograficzne skarpy - informowało biuro konserwatora w 2016 roku.
Przedmiotowy zespół zasługuje na trwałe zachowanie i należyte utrzymanie, tak by służył nauce oraz popularyzacji wiedzy, nie tylko jako trwały element krajobrazu, ale także przedmiot badań przedstawiający zabudowę i rozwój majątku ziemskiego podlegającego ciągłym przekształceniom. Jednocześnie założenie dworsko-parkowe stanowi dokument historii kultury materialnej i niematerialnej regionu, będąc ściśle powiązane z historią i dziejami pokoleń niegdyś tu żyjących - stosownie do ich możliwości ekonomicznych i aspiracji - wyjaśniano.
