Jak przekonaliśmy się podczas spaceru po wystawie, ekspozycję można zwiedzać na wiele sposobów - skupiając się na ogólnym wrażeniu lub koncentrując uwagę na detalach. Można w ciągu kilkudziesięciu minut przemierzyć wszystkie galerie, obserwując zmiany zachodzące w formach architektonicznych oraz kolorystyce lub tyle samo czasu poświęcić na zgłębianie jednego okresu w dziejach polskich Żydów. Każdy odwiedzający będzie mógł indywidualnie podejść do stworzonej ekspozycji.
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskich materiały prasowe materiały prasowe
Prace nad projektem plastycznym i wykonawczym, a także nad realizacją wystawy stałej prowadziła polska pracownia architektoniczna Nizio Design International w oparciu o koncepcję przygotowaną przez brytyjską firmę Event Communications. Podczas spaceru po ekspozycji towarzyszył nam Mirosław Nizio, architekt i właściciel Nizio Design International.
- Stałą wystawę w Muzeum Historii Żydów Polskich otwiera instalacja przedstawiająca las. Odwołuje się ona do legend związanych z obecnością żydów na ziemiach polskich - opowiada architekt. Podania głoszą, że w momencie przybycia Żydzi w świergocie ptaków usłyszeli słowo "Po lin", co oznacza "tu spocznij". Następnie rozpoczyna się trwająca 1000 lat podróż przez historię Żydów polskich. - Do stworzenia ekspozycji wykorzystano między innymi 250 elementów multimedialnych, w tym 74 elementy interaktywne, 1500 sztuk oświetlenia ekspozycyjnego typu led. Elementy scenograficzne każdej galerii stylizowane są na daną epokę - mówi z dumą Mirosław Nizio.
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskichmateriały prasowe materiały prasowe materiały prasowe
Pierwsze spotkania (960-1500)
Druga muzealna galeria prowadzi nas przez losy żydowskich kupców, którzy przybyli do Polski w X wieku. Jej budowa trwała aż sześć miesięcy.
- Mam do niej bardzo emocjonalny stosunek - zwierza się Mirosław Nizio. - W związku z tym, że z tego okresu zachowało się bardzo niewiele śladów żydowskiej obecności na polskich ziemiach, stworzyliśmy scenografię w formie malowideł ściennych - dodaje. Wszystkie elementy oraz malowidła zostały wykonane ręcznie. - Proces ich tworzenia był niezwykle skomplikowany - mówi architekt. - Najpierw powstawały obrazy na komputerze, później były one nanoszone na kartki papieru w skali 1:50, a na końcu na tynk mineralny w formie wyszukanej kreski, stworzonej w stylu danej epoki - dodaje.
Jak podkreśla Mirosław Nizio, wszystkie osoby pracujące nad galerią musiały mieć doświadczenie zarówno praktyczne, jak i teoretyczne. - Dokonałem ścisłej selekcji przy wyborze rzemieślników i artystów realizujących projekt - podkreśla architekt.
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskich materiały prasowe materiały prasowe
Paradisus Iudaeorum (1569-1648)
Kolejna galeria przedstawia Złoty Wiek społeczności żydowskiej, czyli okres między XVI a XVII w. Narracja galerii koncentruje się na rozwoju życia intelektualnego i religijnego Żydów, ukształtowaniu się samorządności żydowskiej z Sejmem Czterech Ziem na czele oraz funkcjonowaniu Żydów w gospodarce latyfundialnej.
- Jednym z najciekawszych elementów ekspozycji jest ogromna interaktywna makieta Krakowa i Kazimierza, przybliżająca funkcjonowanie żydowskiej gminy - mówi architekt. - Składa się aż z 1000 elementów - dodaje. Gdy wystawa ruszy, na makietę będą rzucane różnego rodzaju projekcje, przedstawiające elementy życia kulturalnego gminy żydowskiej. - Wszystko jest ze sobą ściśle powiązane - mówi Nizio.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały prasowe materiały własne
- To jedna z większych makiet multimedialnych, tworzyła ją jedna z osób zaangażowanych w prace nad ekspozycją. Zajęło jej to całe pół roku - dodaje architekt. Wokół makiety zainstalowanych jest kilka ekranów dotykowych, na których opisane są szczegóły życia Żydów w Krakowie i Kazimierzu. Materiały podzielone są tu na pięć ścieżek tematycznych osadzonych w topografii obu miast: Synagogi, Gmina, Osobistości, Testament etyczny, Relacje żydowsko-chrześcijańskie.
Miasteczko (1648-1772)
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskichmateriały prasowe materiały własne materiały własne
Galeria czwarta przedstawia życie codzienne oraz dzieje Żydów od powstania Chmielnickiego w 1648 roku do okresu rozbiorów na przykładzie typowego kresowego miasteczka w postaci karczmy, targowiska, domu, kościoła i synagogi.
- Wszystko zostało wykonane ręcznie z materiału dębowego - opowiada architekt. Scenografia ma również formę prostej animacji multimedialnej, przedstawiającej zestawienia obrazów poruszających się postaci. W punkcie centralnym znajduje się jeden z najbardziej imponujących elementów wystawy - rekonstrukcja drewnianego sklepienia synagogi z Gwoźdźca na Ukrainie. - Synagoga tworzona była przez kilka lat we współpracy z Handshouse Studio ze Stanów Zjednoczonych, które zajmuje się rekonstrukcją zabytków architektury - tłumaczy Nizio.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały własne
materiały własne
Jak mówi architekt, studio zaangażowało do pracy 400 wolontariuszy z całego świata, którzy po odbyciu specjalnych warsztatów, ręcznie odtworzyli poszczególne elementy synagogi. Konstrukcję dachu odbudowano w skansenie w Sanoku, a ręcznie malowane panel sklepienia odtwarzano podczas warsztatów w synagogach w 7 miastach Polski.
- Synagoga robi ogromne wrażenie, jedyne, co może przeszkadzać, to brak patyny, która nadaje obiektom realizmu - mówi architekt. - Wraz z upływem czasu wszystkie elementy wystawy będą się jednak zmieniać i w sposób naturalny zostaną nadwyrężone zębem czasu - dodaje.
Wyzwania nowoczesności (1772-1914)
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały prasowe materiały prasowe
Kolejna galeria przedstawia losy Żydów w okresie zaborów. Jej centralnym punktem jest interaktywny stół, przy którym zwiedzający zasiąść mogą na tronach trzech imperiów: Rosji, Prus i Austrii. Będzie można tu zapoznać się z historią rozbiorów i tym jak zmiany polityczne oraz terytorialne wpłynęły na losy żydowskiej społeczności.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały własne
materiały własne
- Jednym z ciekawszych elementów scenografii jest opuszczony tron wykonany z emaliowanego szkła, będący symbolem likwidacji monarchii i państwa polskiego przez zaborców - opowiada architekt. Inna część galerii przedstawia przestrzeń XIX-wiecznej stacji kolejowej. Z jednej strony stanie się ona tłem dla opowieści o masowej migracji Żydów, z drugiej zaś pokaże ich wkład w budowę sieci kolejowej.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały własne materiały własne
Zwiedzający przekonają się też, jaką rolę w rozwoju gospodarki Królestwa Kongresowego i uprzemysłowieniu regionu mieli żydowscy przedsiębiorcy, tacy jak Izrael Poznański - "król bawełny" z Łodzi. Ekspozycja pokazuje jakim zmianom uległy tradycyjne obszary życia oraz jak powstawały żydowskie ruchy społeczne. W tym okresie pojawił się również nowoczesny antysemityzm, na skutek którego bardzo wielu Żydów decydowało się na emigrację.
Na żydowskiej ulicy (1918-1939)
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskichmateriały prasowe materiały prasowe materiały prasowe
Główny element galerii poświęconej dwudziestoleciu międzywojennemu to wierna rekonstrukcja przedwojennej ulicy.
- Jej prototypem była ulica Zamenhofa, przy której znajduje się Muzeum - tłumaczy Nizio. Ściany wysokich na sześć metrów kamienic są całkowicie białe. Zostały na nich jednak wyszczególnione kształty okien, gzymsów. - Na białe ściany rzucane są projekcje, które animują ulicę, ukazując wszystkie jej elementy - opowiada architekt.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały własne
materiały własne
Z ulicy można dostać się do, przestrzeni poświęconych określonym dziedzinom aktywności . Po jednej stronie są sale dotyczące życia kulturalnego, po drugiej życia politycznego. - Zostały stworzone, by pokazać bogactwo kulturalne społeczności żydowskiej - opowiada Nizio. Jest i sala, w której można nauczyć się kroków tanga, i sala kinowa, w której można zasiąść w fotelu i obejrzeć film, a także osobna sala poświęcona literaturze.
W galerii na antresoli znajduje się również osobna część poświęcona dzieciństwu, edukacji i dorastaniu. - Najmłodsi odwiedzający wystawę w sali przedstawiającej plac zabaw będą mieli możliwość wykonania własnej zabawki - opowiada architekt. - W innej sali będzie można z kolei zasiąść w szkolnej ławce oraz dowiedzieć się, czego uczyły się dzieci w żydowskich szkołach - dodaje.
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskichmateriały prasowe materiały własne materiały własne
Zagłada (1939-1945)
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskichmateriały prasowe materiały prasowe materiały prasowe
- Głównym założeniem przy tworzeniu galerii poświęconej Zagładzie była chęć uniknięcia epatowania tragedią - tłumaczy Mirosław Nizio. - Nie pokazujemy twarzy upokarzanych Żydów, uciekamy od dosłowności - dodaje. Jak podkreśla architekt, bardzo długo trwała selekcja ikonografii wykorzystanej w galerii, właśnie po to, żeby zachować emocjonalny balans.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały własne materiały własne
W galerii przedstawione jest również życie w getcie. W tej części ekspozycji ściany oddzielające pomieszczenia są pochylone. - Celem jest wywołanie uczucia dezorientacji i klaustrofobii - tłumaczy Nizio. - Czyli tego, co przeżywali Żydzi zamknięci w getcie - dodaje. Z kolei fragment galerii poświęcony Zagładzie charakteryzuje zupełnie inna kolorystyka - ciemna i niepokojąca. Przestrzeń intensywnie oddziałuje na zmysły. - Jest zamknięta, unosi się w niej specyficzny zapach - opowiada Mirosław Nizio. - Rdzawe ściany o chropowatej fakturze wywołują niepokój i strach - dodaje.
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskich materiały własne materiały własne
Zdaniem architekta, trudno nie zauważyć i poczuć kontrastu pomiędzy tym, co spotyka nas tutaj a tym, czego doświadczaliśmy we wcześniejszych galeriach. - Panuje tu zupełnie inny nastrój, nastrój tragedii, ale i refleksji - tłumaczy architekt. Twórcy ekspozycji w tej części wystawy zadbali również o to, aby odwiedzający mogli na chwilę odpocząć od trudnych emocji, usiąść na ławkach i pomyśleć o tym, czego tu doświadczyli.
Wystawa Stała Muzeum Historii Żydów Polskichmateriały prasowe materiały własne materiały własne
Powojnie (1944 - do dziś)
Ostatnia galeria przedstawia okres po 1945 roku. - Większość ocalałych z Holocaustu Żydów wyemigrowała z Polski, przede wszystkim z powodu powojennych pogromów oraz antysemickiej nagonki władz PRL w 1968 - opowiada architekt. Ważną datą jest rok 1989, po którym następuje odrodzenie niewielkiej, ale bardzo dynamicznej społeczności żydowskiej w Polsce. Jednym z ciekawszych elementów galerii, który od razu rzuca się w oczy, jest ściana złożona z niewypełnionych kart rejestracyjnych.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały prasowe
materiały prasowe
- Żydzi, którzy przetrwali wojnę i Holocaust, mogli się zarejestrować poprzez specjalne karty, był to taki znak "wciąż jestem, żyję" - tłumaczy Mirosław Nizio. Jak mówi architekt, miało to ułatwić kontaktowanie się z bliskimi. - Jak widać, wiele kart pozostało pustych - dodaje. Innym interesującym elementem są kluby Towarzystwa Społeczno- Kulturalnego Żydów z lat '50 i 60-tych, w których można posłuchać radia, dowiedzieć się więcej o działalności społeczności żydowskiej czy przejrzeć książki publikowane w tym okresie w jidysz. - W Polsce, po Buenos Aires, wydawano wtedy najwięcej książek w tym języku - opowiada Nizio.
Muzeum Historii Żydów Polskich materiały własne
materiały własne
Wystawa kończy się obrazem ze współczesności w formie instalacji wideo. - Tutaj można usłyszeć historie osób żyjących współcześnie oraz otrzymać odpowiedzi na pytania dotyczące tożsamości polskich Żydów - opowiada Nizio. A zaraz za instalacją "wyrasta" ten sam las, który otwiera i tym samym zamyka fascynującą podróż przez dzieje Żydów na ziemiach polskich.
