Jeszcze 100 lat temu stały tu wiatraki. A dziś? Biznesowe serce stolicy

Na zdjęciu wiatraki na Woli, w rejonie ulic Obozowej i Ostroroga, ok. 1895 r.

Najdawniejsza wzmianka na temat Woli pochodzi z 1367 r. W dokumentach pojawia się Wielka Wola Warszawska (Magna Wola Varsoviensis), należąca do księcia mazowieckiego Trojdena. W 1526 r., kiedy włączono Księstwo Mazowieckie do Królestwa Polskiego, była ona największą królewską wsią pod Warszawą.

Bernardo Bellotto, Domena publiczna

To na terenach obecnej Woli wybierano polskich królów. Od 1575 r., czyli od koronacji Stefana Batorego, aż do 1764 r., kiedy na króla wybrano Stanisława Augusta Poniatowskiego, wszystkich dziesięć królewskich elekcji odbyło się na Woli.

Wola została spalona podczas potopu szwedzkiego w 1656 r., ale została szybko odbudowana. Potem ucierpiała także w 1794 r. podczas insurekcji kościuszkowskiej.

Na obszarze Woli powstawały spichrze i wiatraki (stąd nazwa osiedla Młynów). W 1777 r. stało tam pięć młynów, w 1796 r. było ich 33, w 1815 r. - 44, a w 1862 r. - 90. Stały jeszcze pół wieku. Ostatni z wiatraków rozebrano w 1916 r.

Pomysł stworzenia cmentarzy na Woli pojawił się na przełomie XVIII i XIX wieku. Wtedy powstają cmentarze  katolicki, prawosławny, protestanckie (luterański i kalwiński), żydowski, muzułmański i karaimski.

W 1831 r. generał Józef Sowiński zginął broniąc Warszawy przed wojskami rosyjskimi na Reducie Wolskiej.

Na zdjęciu wiatrak za rogatką wolską, ok. 1910-1915 roku.

Największe ożywienie gospodarcze Woli przypada na koniec XIX wieku, kiedy uruchomiono linię kolejową z Warszawy do Wiednia.

Liczba ludności rosła lawinowo, z 9 tys. w 1890 r. do 40 tys. w 1915 r. Na terenie znajdowało się 800 zakładów zatrudniających ok. 45 tys. pracowników.

28 stycznia 1905 r. Wola zastrajkowała w proteście przeciwko krwawemu stłumieniu pokojowej manifestacji w Rosji. Na ulicach Warszawy zginęło około 100 osób, wielu zostało rannych. Wola zyskuje miano Czerwonej Woli.

Na fotografii sklepiki w dzielnicy żydowskiej, ul. Powązkowska, lata 1913-1918. 

8 kwietnia 1916 r. Wola decyzją pruskich władz okupacyjnych zostaje przyłączona do Warszawy. Jej części już wcześniej do niej należały - w połowie XIX wieku granica umiejscowiona była na ul. Skierniewickiej.

Na zdjęciu ulica na Młynowie, 1916 r.

Międzywojnie to m.in. rozwój budownictwa mieszkaniowego dla robotników (osiedle Koło).

Na zdjęciach Kercelak - założony w 1867 r. na należącym do Józefa Kercelego placu bazar. Znajdował się przy zbiegu dzisiejszych ulic Leszno, Okopowej i Towarowej. Miał ok. 1,5 ha i był największym targowiskiem przedwojennej Warszawy. Można tu było kupić wszystko - od tandety, obuwia, odzieży i żywności aż po żywe zwierzęta. "Od flaków z pulpetami po używane kotły gorzelnicze" - pisał Stefan "Wiech" Wiechecki.

Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji

Na targu kwitł handel trefnym, czyli kradzionym, towarem. Podczas okupacji można tu było nabyć także rekwirowane przez hitlerowców towary: naftę, bimber czy rąbankę (mięso porąbane z kośćmi), a także broń i fałszywe dokumenty.

1000 straganów spłonęło po sowieckim nalocie w 1942 r., dwa lata później Niemcy zamknęli bazar. Po wojnie szła tędy nowa trasa W-Z, obecnie nie ma po bazarze żadnego śladu. Na jego miejscu znajduje się skrzyżowanie Okopowej z al. Solidarności (tzw. rondo Kercelak).

2 października 1940 r. również na terenie dzielnicy powstało getto warszawskie. 16 listopada zostało oddzielone od reszty Warszawy murem. Było to największe getto w Europie.

Od jesieni 1940 do lipca 1942, przede wszystkim z głodu, zimna i chorób, zmarło tam ok. 92 tys. Żydów. W kwietniu 1943 r. Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji getta. Nieliczni pozostali tam zorganizowali powstanie. W maju getto zostało zlikwidowane.

Na zdjęciu most nad Chłodną łączący tzw. duże i małe getto. Widok w kierunku zachodnim, 1942 r. Chłodna była ważną arterią, Niemcy nie mogli pozwolić sobie na odcięcie jej od reszty miasta.

Wola razem z resztą Warszawy w sierpniu 1944 r. przystąpiła do powstania. Miała tu miejsce rzeź Woli (apogeum przypada na 5-7 sierpnia 1944 r.). Hitlerowcy idący w stronę Śródmieścia zabili ok. 50 tys. osób - głównie kobiet, dzieci i starszych ludzi.

Powstanie na Woli upadło 11 sierpnia.

Na zdjęciu zbiórka oddziału powstańców wśród domków Woli. Sierpień 1944 r. Według jednego z komentujących zdjęcie, przedstawia ono ul. Pańską 105, widok od Wroniej na wschód.

Po wojnie na terenie dzielnicy trwa intensywna rozbudowa. Powstaje Zachodnia Dzielnica Przemysłowa. Pojawiają się Zakłady imienia Marcina Kasprzaka, Róży Luksemburg i Ludwika Waryńskiego. Poza tym Zakłady Farmaceutyczne Polfa, Zakłady Budowy Maszyn Lampowych oraz wiele innych.

Buduje się trasa W-Z, tym samym znika teren dawnego Kercelaka.

Na fotografii teren między ul. Żelazną i Marchlewskiego (obecnie al. Jana Pawła II). Na pierwszym planie widoczny wykop linii średnicowej z torami kolejowymi. Widok z góry od strony Al. Jerozolimskich, 1955 r.

Budują się także osiedla mieszkaniowe, a z gruzów zburzonego miasta powstaje góra w Parku Moczydło. Przebudowie i zmianie układu ulegają główne ulice dzielnicy (m.in. Kasprzaka, Prądzyńskiego, Krochmalna, Leszno).

Na zdjęciu nowo otwarty Powszechny Dom Towarowy Wola, październik 1956 r.

Na Jelonkach w 1952 r. zostaje wzniesione osiedle "Przyjaźń". Mieszka w nim 3,5 tys. radzieckich budowniczych Pałacu Kultury i Nauki, jest tu też Kolonia Willowa dla pracujących tam inżynierów.

Po zbudowaniu Pałacu w 1955 r. do domków wprowadzają się studenci.

Obecnie osiedle znajduje się na terenie dzielnicy Bemowo, która w latach 1951-1992 należała administracyjnie do Woli.

Na zdjęciu domki jednorodzinne na osiedlu "Przyjaźń", 1961 r.

Osiedle mieszkaniowe przy ul. Okopowej, powstało w 1960 r.

Fotografia pochodzi z tygodnika Stolica nr 27 (1021) z 02.07.1967 r.

Na zdjęciu z lat 1968-1970 widać panoramę fragmentu Woli z PDT Wola i nieistniejącym już kinem W-Z.

Jak zauważają komentujący zdjęcie, jest tu także Dzielnicowy Komitet PZPR i restauracja Wenecja (na prawo od PDT). Widać także zburzony niedawno Szpital św.Łazarza (biały budynek nad kinem), a na dalszym planie po prawej również już nieistniejący dworzec PKS Żytnia.

Prosta, róg Towarowej nocą w 1969 r.

Zdjęcie pochodzi z tygodnika Stolica nr 16 (1115) z 20.04.1969 r.

Kolejne zdjęcie PDT Wola, z 1970 r. Zdjęcie pochodzi z tygodnika Stolica nr 1(1152) 04.01.1970 r.

Na fotografii Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka przy ul. Kasprzaka, 1971 r.

Widoczne są emblematy zakładów przemysłowych na Woli - od lewej Zakłady Metalowe im. Marcelego Nowotki, Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg "POLAM", Walcownia Metali "Warszawa", Dom Słowa Polskiego, Unitra ZRK oraz Warszawskie Zakłady Maszyn Budowlanych im. Ludwika Waryńskiego.

Na ogrodzeniu widać także transparent "Budujemy Polskę naszych marzeń i ambicji".

Na fotografii jeden z bloków osiedla "Za Żelazną Bramą", 1972 r. - zdjęcie pochodzi z tygodnika Stolica nr 4 (1259) 23.01.1972 r.

Zajezdnia "Wola" - widok w kierunku głównego wyjazdu. Z prawej widoczny zabytkowy wagon typu C. 1974 r.

Na fotografii rondo Daszyńskiego w sierpniu 1999 r.

W 2015 r. otwarto tu stację II linii metra. Okolica zmieniła się nie do poznania - to tu według prognoz analityków ma w przyszłości bić serce warszawskiego centrum biznesu.

Ulica Pereca w listopadzie 2004 r. Stare, jeszcze przedwojenne kamienice, sąsiadują z budowanymi za komuny blokami i wieżowcami budowanymi od lat 90.

Wieżowiec Warsaw Trade Tower w grudniu 2012 r.

Budynek zbudowano w latach 1997-1999, przez długi czas był najwyższym wieżowcem w Warszawie (przewyższył go niedaleki Warsaw Spire).

Wola jest najszybciej rozwijającą się dzielnicą biznesową w Polsce. Do 2021 r. ma tu w sumie być milion metrów kwadratowych powierzchni biurowej - analizowała firma JLL.

W 2015 r. otwarto centralny odcinek drugiej linii metra, co pomogło rozwojowi. Wola ma świetny dostęp do komunikacji miejskiej, w czym przebija Mordor na Służewcu.

Na zdjęciu widok na Wolę z apartamentowca Złota 44. Grudzień 2015 r.

Na zdjęciu Warsaw Spire w kwietniu 2017 r. - najwyższy i największy kompleks biurowy w Polsce. Wieżowiec ma 220 m wysokości (jest niższy tylko od Pałacu Kultury, który z iglicą ma 237 m), w środku mieści 109 000 m kw. powierzchni biurowej.

Jak pisze deweloper Ghelamco, drapacz chmur jest również przykładem komercyjnego sukcesu - ponad 95 proc. jego powierzchni już wynajęto. CZYTAJ WIĘCEJ >>>