Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach getta były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

To było największe getto w Europie. Niemcy utworzyli je 79 lat temu, 2 października 1940 r. Trafili do niego Żydzi z Warszawy, którzy przed wojną stanowili jedną trzecią mieszkańców miasta, a także ci z mniejszych miejscowości. 19 kwietnia, gdy Niemcy rozpoczęli brutalną likwidację getta, rozpoczęło się również powstanie - dziś obchodzimy 76. rocznicę wybuchu powstania w getcie. Zobacz, jak wyglądało życie w tym strasznym miejscu.
Dzieci w getcie (jedno z nielicznych kolorowych zdjęć) Dzieci w getcie (jedno z nielicznych kolorowych zdjęć) Herrmann, Ernst, Bundesarchiv, N 1576 Bild-003 [CC BY-SA 3.0 de]

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Na zdjęciu głodne dzieci na ulicy. To jedna z nielicznych barwnych fotografii, które powstały na terenie dzielnicy zamkniętej. Sytuacja stłoczonych w getcie ludzi była tragiczna. Głód, brud, przeludnienie i ryzyko śmierci z rąk Niemców były częścią życia w dzielnicy zamkniętej.

Ofiara głodu na ulicy Ofiara głodu na ulicy Bundesarchiv, Bild 101I-134-0771A-39 / Zermin [CC BY-SA 3.0 de]

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Przed wojną Warszawa była drugim pod względem wielkości skupiskiem ludności żydowskiej na świecie (po Nowym Jorku). Zamieszkiwać mogło ją nawet 365 tys. Żydów. Decyzją okupanta w 1940 r. wszyscy mieli trafić do zamkniętego obszaru o powierzchni 307 hektarów.


Fot. Sharemap.pl

Na zdjęciu ofiara głodu na ulicy. Martwe ciała w getcie były codziennym widokiem, do którego musiano się przyzwyczaić. Od jesieni 1940 do lipca 1942, przede wszystkim z głodu, zimna i chorób, zmarło tam ok. 92 tys. Żydów.

Dzieci przechodzące przez mur getta Dzieci przechodzące przez mur getta nieznany - 'Męczeństwo, walka, zagłada Żydów w Polsce 1939-1945', Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Pomysły o utworzeniu getta w Warszawie pojawiły się już po zdobyciu Warszawy w 1939 r. Pod koniec listopada nakazano Żydom nosić na ramieniu opaskę z gwiazdą Dawida.

W marcu 1940 r. okupanci nakazali Judenratowi (podległej im radzie żydowskiej) postawienie muru wokół dzielnicy żydowskiej. Mieli się tam przenieść wszyscy Żydzi - miejscowi i przybywający z innych miast.

Na zdjęciu dzieci przechodzące przez mur getta. Nielegalny szmugiel, w którym znaczną rolę odgrywały przechodzące na stronę aryjską dzieci, pomagał zdobyć jedzenie.

Kładka nad ul. Chłodną łączący dwie części getta. Widoczny tramwaj nr 16. Kładka nad ul. Chłodną łączący dwie części getta. Widoczny tramwaj nr 16. nieznany, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

2 października 1940 r. szef dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer podpisał zarządzenie o utworzeniu getta w Warszawie. Miesiąc później, 16 listopada, getto zostało zamknięte.

Kładka nad ul. Chłodną łącząca tzw. małe i duże getto. Ulica była zbyt ważną dla Niemców arterią (prowadziła do mostu Kierbedzia i na drugą stronę Wisły), dlatego została wyłączona z terenu getta.

Mur getta w Warszawie (Ulica Okopowa?) Mur getta w Warszawie (Ulica Okopowa?) nieznany - Stanisław Poznański (oprac.), 'Walka. Śmierć. Pamięć 1939-1945. W dwudziestą rocznicę powstania w warszawskim getcie 1943-1963', Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Warszawa 1963, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Mur getta. Prawdopodobnie zdjęcie powstało przy ul. Okopowej.

Bazar w getcie, widoczne stoisko z odzieżą. Bazar w getcie, widoczne stoisko z odzieżą. nieznany, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Bazar w getcie. Widoczne stoisko z odzieżą. Aby zdobyć pieniądze na jedzenie, ludzie sprzedawali wszystko, co mieli. Wielki bazar rzeczy używanych funkcjonował na ul. Gęsiej.

Przesiedlanie Żydów do getta. Mężczyzna ze swoim dobytkiem stoi przed kamienicą. Przesiedlanie Żydów do getta. Mężczyzna ze swoim dobytkiem stoi przed kamienicą. Mieczysław Bilażewski-Bil, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Przesiedlanie Żydów do getta. Mężczyzna ze swoim dobytkiem stoi przed kamienicą.

Niemieccy żołnierze pozujący do zdjęcia z Żydami zaprzężonymi do wozu Niemieccy żołnierze pozujący do zdjęcia z Żydami zaprzężonymi do wozu autor nieznany - Tomasz Szarota, 'Okupowanej Warszawy dzień powszedni', Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1973, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Szykany wobec ludności żydowskiej były na porządku dziennym w okupowanej Polsce. Hitlerowcy m.in. publicznie obcinali Żydom brody i pejsy.

Na zdjęciu niemieccy żołnierze pozujący do zdjęcia z Żydami zaprzężonymi do wozu.

Mur getta warszawskiego wzniesiony w poprzek ul. Świętokrzyskiej za skrzyżowaniem z ul. Zielną. Mur getta warszawskiego wzniesiony w poprzek ul. Świętokrzyskiej za skrzyżowaniem z ul. Zielną. nieznany - Władysław Bartoszewski, 'Warszawski pierścień śmierci 1939-1944', Interpress, Warszawa 1970, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Mur getta warszawskiego wzniesiony w poprzek ul. Świętokrzyskiej za skrzyżowaniem z ul. Zielną.

Ulica Leszno przy Solnej w Warszawie, widok w kierunku wschodnim Ulica Leszno przy Solnej w Warszawie, widok w kierunku wschodnim nieznany - D. Walczak, D. Nalazek, B.Maciejewski, 'Tramwajem przez piekło', Wydawnictwo Eurosprinter, Warszawa 2013, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Życie w getcie. Ulica Leszno przy Solnej w Warszawie, widok w kierunku wschodnim.

Kuchnia uliczna Kuchnia uliczna nieznany - '1939-1945. Cierpienie i walka narodu polskiego', Zarząd Główny Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, Warszawa 1958, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Prawie cały dzień mieszkańca getta zajmowała próba zdobycia pożywienia. Dzienny przydział żywności zaspokajał tylko 10 proc. potrzeb, przykładowo miesięczny przydział chleba wynosił 2 kg na osobę. W 1941 r. z głodu zmarło tam 100 tys. ludzi - jedna czwarta wszystkich zamkniętych.

Na zdjęciu kuchnia uliczna.

Przymusowe przesiedlenie ludności żydowskiej z mniejszych miast i osiedli w dystrykcie warszawskim do getta Przymusowe przesiedlenie ludności żydowskiej z mniejszych miast i osiedli w dystrykcie warszawskim do getta nieznany - T. Berenstein, A. Rutkowski, 'Pomoc Żydom w Polsce 1939-1945', Wydawnictwo Polonia, Warszawa 1963, Władysław Bartoszewski, 'Warszawski pierścień śmierci 1939-1944', Interpress, Warszawa 1970, D. Walczak, D. Nalazek, B.Maciejewski, 'Tramwajem przez piekło', Wydawnictwo Eurosprinter, Warszawa 2013, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

W getcie mieli znaleźć się nie tylko warszawscy Żydzi, ale także ci z mniejszych miast i osiedli w okolicy stolicy. Do getta poza przesiedlanymi przymusowo przybywali także często Żydzi, którzy chcieli być ze swoimi najbliższymi.

Na zdjęciu przymusowe przesiedlenie.

Żydowski policjant przed wejściem do komisariatu IV (Muranów) Żydowskiej Służby Porządkowej przy ul. Gęsiej 4 Żydowski policjant przed wejściem do komisariatu IV (Muranów) Żydowskiej Służby Porządkowej przy ul. Gęsiej 4 nieznany - 'Męczeństwo, walka, zagłada Żydów w Polsce 1939-1945', Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Na fotografii żydowski policjant przed wejściem do komisariatu IV (Muranów) Żydowskiej Służby Porządkowej przy ul. Gęsiej 4.

Żydowska policja podlegała kolaborującym Judenratom. Do jej zadań należały m.in. rekwizycje, łapanki, eskortowanie przesiedleńców oraz organizowanie akcji deportacyjnych.

Dzieci w warszawskim getcie Dzieci w warszawskim getcie nieznany - 'Warszawskie getto 1943?1988. W 45 rocznicę powstania', Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1988, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Najmłodsi mieszkańcy warszawskiego getta.

Chłopiec sprzedający opaski żydowskie Chłopiec sprzedający opaski żydowskie nieznany - Archiwum Główne Akt Dawnych, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Chłopiec sprzedający opaski, które musiał nosić każdy Żyd.

Tramwaj z tabliczką 'tylko dla Żydów' Tramwaj z tabliczką 'tylko dla Żydów' Bundesarchiv, Bild 183-L14404, [CC BY-SA 3.0 de]

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Tramwaj z tabliczką 'tylko dla Żydów'. W okupowanej Warszawie istniał ścisły podział, były miejsca (kina, restauracje) tylko dla Niemców.

Mur getta dzielący plac Żelaznej Bramy Mur getta dzielący plac Żelaznej Bramy Bundesarchiv, Bild 101I-134-0791-29A / Knobloch, Ludwig / [CC BY-SA 3.0 de]

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Na fotografii mur getta dzielący plac Żelaznej Bramy.

Przeludnienie getta (ul. Smocza, 1941) Przeludnienie getta (ul. Smocza, 1941) Bundesarchiv, Bild 101I-134-0782-24 / Knobloch, Ludwig [CC BY-SA 3.0 de]

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Stosunkowo niewielki obszar getta był straszliwie przeludniony. W marcu 1941 r. liczba jego mieszkańców osiągnęła maksimum - na terenie getta przebywało ok. 460 tys. osób.

Na zdjęciu tłum ludzi na ul. Smoczej.

Transport do pracy poza gettem Transport do pracy poza gettem Bundesarchiv, Bild 101I-134-0766-20 / Knobloch, Ludwig [CC BY-SA 3.0 de]

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

W lipcu 1942 r. Niemcy rozpoczęli akcję likwidacji getta, wywożąc do obozu zagłady w Treblince ponad 250 tys. jego mieszkańców. Ponad 11 tys. trafiło do obozów pracy, a ponad 10 tys. zmarło lub zostało zabitych w getcie.

Podczas deportacji ok. 8 tys. Żydów uciekło na aryjską stronę. W getcie pozostało legalnie ok. 35 tys. osób. 25 tys. zaś ukrywało się.

Na zdjęciu transport do pracy poza gettem.

Powstanie w getcie warszawskim. Płoną podpalone przez Niemców kamienice przy ulicy Zamenhofa Powstanie w getcie warszawskim. Płoną podpalone przez Niemców kamienice przy ulicy Zamenhofa nieznany, http://research.archives.gov/description/6003996, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

W kwietniu 1943 r. Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji getta. Nieliczni tam pozostali podjęli beznadziejną walkę z nazistami. Pod przywództwem Mordechaja Anielewicza i Marka Edelmana wybuchło trwające miesiąc powstanie.

Powstańcy nie mieli szans, przewaga wroga była przytłaczająca. Zryw nie wywołał żadnej reakcji aliantów.

Na zdjęciu podpalone przez Niemców podczas powstania kamienice przy ulicy Zamenhofa.

Warszawskie getto zrównane z ziemią przez Niemców, zgodnie z rozkazem Adolfa Hitlera, po stłumieniu powstania w 1943. Widok na stronę północno-zachodnią, z lewej Ogród Krasińskich i ulica Świętojerska, zdjęcie zrobione ok. 1950. Warszawskie getto zrównane z ziemią przez Niemców, zgodnie z rozkazem Adolfa Hitlera, po stłumieniu powstania w 1943. Widok na stronę północno-zachodnią, z lewej Ogród Krasińskich i ulica Świętojerska, zdjęcie zrobione ok. 1950. Zbyszko Siemaszko, 'Warszawa 1945-1970', Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa, 1970, Domena publiczna

Zamknęli tam pół miliona ludzi. Głód, ścisk i śmierć na ulicach były codziennością. Prawie wszyscy zginęli

Po stłumieniu powstania getto zostało zrównane z ziemią, zgodnie z rozkazem Adolfa Hitlera. Tym samym zniszczeniu uległo 12 proc. zabudowy miasta.

Według raportów dowodzącego likwidacją gen. Juergena Stroopa, na terenie getta ukrywały się 56 tys. Żydów. Ci, którzy nie zginęli podczas walk, zostali wysłani do Treblinki i innych obozów, m.in. Auschwitz i Majdanka.

Zdjęcie zrobiono ok. 1950 r. Widok na stronę północno-zachodnią, z lewej Ogród Krasińskich i ulica Świętojerska.

Więcej o: