"Poczucie, że jest się w tym miejscu, gdzie kończy się życie". Internowani opozycjoniści o areszcie na Rakowieckiej

Na Rakowieckiej spędziłem czas dwukrotnie. W 1965 roku oraz 1983 roku - po internowaniu, gdy zamieniono instytucję internowania na aresztowanie. W tym czasie pilnował nas klawisz, który nazywał się Jaś Borowik. Podczas mojego pierwszego pobytu, gdy przyszło w paczce ciasto (udające zresztą chleb), kroił je z wyjątkowym namaszczeniem doglądając grypsów i haczyków.

Na Rakowiecką trafiłem po pobycie w więzieniu w Czechach, gdzie panował potężny rygor, z biciem i czytaniem książek o budowie socjalizmu i totalizmu. Po czymś takim znalazłem się na Mokotowie, gdzie zobaczyłem kawałek nieba i książki, których na co dzień nie było w polskich bibliotekach.

Fot. Tadeusz Rolke / Agencja Gazeta

Jak spędzaliśmy czas? Czytając książki, dyskutując, spacerując po powierzchni dwa na dwa m kw. Chodziło nas czworo, dookoła przez dwie godziny. Oczywiście były również przykre momenty, lały się łzy. Na przykład wtedy, gdy oczekiwaliśmy wyjścia na wolność. Nawet najmądrzejszy z nas: Karol Modzelewski powtarzał: - Koniec internowania, wychodzimy. A tymczasem ... nas zapuszkowano. Zbliżała się Wigilia, wszyscy byli już w domach, a nam wręczono surowe sankcje. Nie tylko za uczestnictwo w Solidarności, ale i za obalanie ustroju siłą. Prokurator twierdził, że dostanę minimum 10 lat. O ile będę grzeczny, czyli wykażę skruchę.

Najstraszniejsze były dni, w których wykonywano wyroki śmieci. Skąd wiedzieliśmy, że ktoś idzie na stracenie? Za każdym razem, o godz. 14, wydawano nam jednocześnie obiad i kolację. Potem zapadała totalna cisza. Tego dnia nie było też wyjścia na spacer. Człowiek siedział w celi na parterze i zastanawiał się, czy aby przypadkiem pół metra niżej nie zabijają właśnie człowieka. Straszne przeżycie. Następnego dnia podrzucano nam Trybunę Ludu, w której pisano, kto został stracony.

Inną trudną chwilą był moment, w którym wyprowadzano nas na spacerniak dla skazanych na karę śmierci. Chodząc, słyszeliśmy, zwłaszcza od wiosny, dobiegające zza muru głosy dzieci. Tęsknota za rodziną była nie do zniesienia. Pamiętam też 24 grudnia. Aby więźniowie nie spędzali Wigilii we własnym gronie, rozwalali wszystkie cele. Przychodził klawisz i mówił: - Ty, pakuj się. I bez słowa wyjaśnienia przenoszono nas w inne miejsca. Potem, już w nowym gronie, gdzie trudno było określić, kto może być donosicielem, dostawało się kawałek smażonej "wigilijnej" ryby. To i tak było coś, gdyż pamiętam, że w więziennym menu trafiała się jedna parówka na miesiąc. Trudne również były cztery miesiące w celi na parterze z wybitymi oknami. Siedziałam w niej od grudnia do połowy marca, czyli w największy mróz. W środku mogłoby być nie więcej niż dwa stopnie Celsjusza.

W latach 50. na Rakowieckiej siedział mój dziadek Leonard Wawrzyniec Żaczkowski, płk Armii Krajowej i dowódca Korpusu Bezpieczeństwa Państwowego (powstańczej policji w walczącej Warszawie). Jeśli chodzi o mnie, w areszcie po raz pierwszy znalazłem się w 1968 roku. W tym czasie mówiono, że "na Mokotowie się mieszka, a w Mokotowie siedzi". I było dużo brutalniej niż za Jaruzelskiego.

archiwum prywatne

Po raz kolejny, na Mokotowie znalazłem się 1982 roku, z powodu sprawy Narożniaka (ukrywający się i postrzelony przez ZOMO członek "Solidarności" - red). Jeden ze współwięźniów, jakiś recydywista, kiedy usłyszał, że przenoszą nas do trzeciego pawilonu powiedział "to przejebana instytucja". Konkretne, ale trafne określenie.

W celach siedzieli ludzie podziemia, ale i też kryminaliści, m.in. przez pewien czas był ze mną facet, którego podejrzewano o 6 podwójnych zabójstw. Siedział ze mną też Michał Dylik, kierownik Kina Wiedza. Gdy klawisz wchodził do celi i mówił: wychodzić, pytał: "Na spacer czy na rozwałkę?"

Próbowano mnie namówić, abym na antenie telewizji pochwalił stan wojenny. Odmówiłem. Pewnego dnia zostałem przeniesiony do celi z dziwnie milczącym chłopakiem. Pytam się go, czemu nie chce rozmawiać, a on na to, że czeka na wykonanie wyroku śmierci. Po trzech dniach go wyciągnęli. Straszna scena. Wrzeszczał, próbował się bronić, ale nie miał żadnych szans. Po tym wróciłem do starego miejsca.

Nazywanie aresztu Muzeum Żołnierzy Wyklętych jest niczym innym niż pobudzaniem nacjonalizmu. Wykorzystuje się symbol Polski Walczącej do zwalczania wolnego społeczeństwa obywatelskiego. Temu jestem przeciw. Uważam, że muzeum powinno powstać, ale wszystkich ludzi, którzy byli tam więzieni za walkę o wolność Polski.

* Krzysztof Łoziński - pisarz, publicysta, alpinista, mistrz i instruktor wschodnich sztuk walki, działacz opozycji antykomunistycznej. Przewodniczący "Solidarności" w Teatrze Wielkim, brał udział w przygotowaniach Regionu do zejścia do podziemia, kierował grupami oporu, aresztowany w zw. z akcją uwolnienia Jana Narożniaka.

Na Rakowieckiej siedziałem dwa razy. Spędziłem tam w sumie 23 miesiące: od listopada 82 do sierpnia 83. oraz od lipca 85 do września 86. Według naczelnika należałem do jednych z najbardziej krnąbrnych więźniów, z którym spotkał się w swojej karierze. Tak przynajmniej mówił do odwiedzającej mnie w tym czasie żony i adwokata. Podczas drugiego pobytu, gdy wprowadzono mnie do III pawilonu stary wyjadacz, gdy mnie zobaczył, wykrzyknął ze zgrozą: - O nie, tylko nie on! (śmiech).

archiwum prywatne Piotra Rzewuskiego

Na czym polegała moja krnąbrność? W areszcie obowiązywało składanie ubrań w tzw. "kostkę", a łóżka w szyny. Tymczasem postanowiłem łóżko zaścielać tylko kocem, a ubranie składać tak sobie. Przez cały mój pobyt szła o to walka, w końcu kara twardego łoża. Szkoda, że nie wykorzystałem czasu spędzonego w izolatce na rzucenie palenia (śmiech). Ale, gdy już wróciłem do celi czekała tam na nie paczka Partagasów.

W 1983 roku w czasie pobytu Papieża w Polsce podjęliśmy z Jankiem Rulewskim decyzję o 14 dniowym o poście. Przyjmowaliśmy jedynie płyny, bez  posiłków. Gdy przyszedł do naszej celi naczelnik chcący nas namówić, abyśmy tego nie robili próbowaliśmy go przekonać, że powinien się do nas się przyłączyć. I chyba go zdenerwowaliśmy podwójnie, bo na Rakowieckiej w tamtym czasie był zakaz siedzenia na łóżkach w ciągu dnia. A my po prostu przyjęliśmy go jak gościa. Bardzo miło rozmawialiśmy mimo to, robił się coraz bardziej nerwowy. W końcu wybiegł cały czerwony, po czym natychmiast porozsadzano nas w inne miejsca. Janka - do głodujących kryminalnych, a mnie do celi, w której przez długi czas sam czekałem. Mimo to żaden z nas nie przerwał głodówki.

Na Rakowieckiej spędziłem 186 dni, czyli 6 miesięcy. Do dzisiaj w pamięci zostało mi to, co zobaczyłem wyskrobane na parapecie przejściówki - tak mówiono na celę, do której trafiało się po przewiezieniu do aresztu. Trafiano tam zanim otrzymało się przydzielone na dłuższy czas miejsce. - Panie Boże nie daj nikomu siedzieć w więziennym domu - oto cała kwintesencja pobytu na Rakowieckiej. Nie jest to miejsce, które wspomina się z nostalgią. Jeśli ktoś trafił między swoich, jakoś się to układało. Opresja była mniejsza.

Jednak areszt śledczy w porównaniu z Pałacem Mostowskich był pewnego rodzaju odpoczynkiem. Dlaczego? Z uwagi na specyfikę prowadzenia, delikatnie mówiąc, intensywnego śledztwa. Nazywaliśmy je "obróbką mechaniczną". Było to najgorsze miejsce, w jakim przebywałem. W porównaniu z intensywnymi przeżyciami, które tam przechodziliśmy, areszt śledczy nie był już aż tak straszny. O służbie więziennej mówiliśmy: - My mamy szczęście, że kiedyś stąd wyjdziemy, a oni nie. 

Pobyt na Rakowieckiej przeżywałem bardzo źle. Człowiek nie odczuwa braku wolności, gdy jest się na zewnątrz. Jedyną moją ucieczką były książki. Trzeba przyznać, że na Rakowieckiej działała w tym czasie bardzo dobrze zaopatrzona biblioteka. Podczas siedzenia przeczytałem całego Boya Żeleńskiego (śmiech). Jeśli chodzi o aresztantów, bywali różni, przeważnie młodzi ludzie, bez wykształcenia. Później, gdy trafiłem do Jacka Kuronia, poczułem inny komfort. Była to znakomita okazja do porozmawiania. W całym tym nieszczęściu była to pewna przyjemność. Jeżeli można tak w ogóle nazwać siedzenie w więzieniu.

Rozmawialiśmy o wielu sprawach, ale trzymaliśmy się jednej zasady: nie poruszamy tematu swoich spraw. Ale bywały dni, że prawie wcale ze sobą nie rozmawialiśmy. Coś się musiało w nim dziać. Nie chciał rozmawiać, więc starałem się mu nie przeszkadzać. Wstrząsające było to, że nie chcieli wypuścić go na pogrzeb ojca, miał także problemy z pogrzebem żony. Mówił, że nie byłoby jego, gdyby nie Gajka. Powtarzał też, że zawsze miał w niej oparcie.