W jego atelier powstawały pierwsze zdjęcia Warszawy, w tym najstarsze na świecie wykonane z balonu

Konrad Brandel to wyjątkowa, wszechstronnie utalentowana postać. Był nie tylko prekursorem fotografii lotniczej i autorem najstarszej na świecie fotografii wykonanej z lecącego balonu, ale również ojcem fotoreportażu.

W swoim atelier przy Nowym Świecie wydawał pierwsze w Europie fotograficzne kalendarze ścienne (1866-1869). Początkowo jego zakład, dzisiaj powiedzielibyśmy studio fotograficzne, specjalizowało się w portretach wykonywanych w atelier, z których artysta układał pamiątkowe kompozycje, odnoszące się do aktualnych wydarzeń w stolicy. Chętnie też dokumentował zmiany w architekturze Warszawy, a z czasem coraz większą wagę przywiązywał do scen rodzajowych.

Dzięki wynalazkowi fotorewolweru, awangardowego osiągnięcia tamtych czasów, otrzymywał pierwsze ostre, niepozowane zdjęcia mieszkańców miasta. Mały aparat z szybką migawką, trzymany w dłoniach na wysokości oka, pozwalał fotografować przechodniów w codziennych sytuacjach i w ruchu, co uczyniło z Brandla pioniera fotoreportażu.

Zdjęcia, które pokazujemy składają się na zbiór albumu "Konrad Brandel (1838-1920)" wydanego właśnie przez Dom Spotkań z Historią. Przedstawiają Warszawę, w tym słynną panoramę, którą fotograf wykonał, stojąc na platformie rusztowania umieszczonej ponad Zamkiem Królewskim oraz pierwsze zdjęcia zrobione w czasie lotu balonem.
Zachodnia pierzeja ulicy Nowy Świat z kamienicą, w której mieścił się zakład fotograficzny Konrada Brandla, ok. 1870 Zachodnia pierzeja ulicy Nowy Świat z kamienicą, w której mieścił się zakład fotograficzny Konrada Brandla, ok. 1870 Fot. Konrad Brandel/ Muzeum Narodowe w Warszawie

Zachodnia pierzeja ulicy Nowy Świat z kamienicą, w której mieścił się zakład fotograficzny Konrada Brandla, ok. 1870

Spodobało ci się? Polub nas

Na parterze widoczny szyld zakładu. Brandel pracował tu od 1864 ze wspólnikami Marcinem Olszyńskim i Władysławem Brandlem.

 

Konrad Brandel portretujący Marcina Olszyńskiego w atelier przy Nowym Świecie 57, ok. 1870 Konrad Brandel portretujący Marcina Olszyńskiego w atelier przy Nowym Świecie 57, ok. 1870 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza

Konrad Brandel portretujący Marcina Olszyńskiego w atelier przy Nowym Świecie 57, ok. 1870

Wnętrze typowego atelier zawodowego fotografa, pełne mebli i akcesoriów używanych do aranżowania prywatnego wnętrza. W centrum aparat fotograficzny na statywie, z materią używaną przez fotografa do schowania głowy podczas komponowania kadru. W dłoniach Brandla dekielek, którym zakrywano obiektyw po naświetleniu szklanej płyty. Olszyński siedzi na krześle z oparciem, a jego głowę stabilizuje metalowy "przytrzymywacz". W głębi widoczna twarz trzeciego mężczyzny - być może brata Władysława Brandla. Pod statywem pies towarzyszący Olszyńskiemu.

Atelier Brandla, Nowy Świat 57, ok. 1870 Atelier Brandla, Nowy Świat 57, ok. 1870 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Atelier Brandla, Nowy Świat 57, ok. 1870

Wnętrza z częściowo przeszklonym sufitem i konstrukcją służącą do przesuwania zasłon.

Portret Bolesława Prusa w mundurze Szkoły Głównej, 1871 Portret Bolesława Prusa w mundurze Szkoły Głównej, 1871 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Portret Bolesława Prusa w mundurze Szkoły Głównej, 1871

W młodości Aleksander Głowacki (1847-1912), późniejszy pisarz i kronikarz Warszawy. Wziął udział w powstaniu styczniowym, za co był więziony przez władze rosyjskie. Pomimo to udało mu się podjąć studia na wydziale matematyczno-fizycznym Szkoły Głównej. W 1869, kiedy polską uczelnię zamknięto, zrezygnował z dalszej nauki.

Budowa kościoła Wszystkich Świętych na pl. Grzybowskim, 1867 Budowa kościoła Wszystkich Świętych na pl. Grzybowskim, 1867 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Budowa kościoła Wszystkich Świętych na pl. Grzybowskim, 1867

Budowa kościoła, rozpoczęta w 1861 wg projektu Henryka Marconiego, trwała wyjątkowo długo. Wieże ukończono bowiem dopiero w 1892. Jedna z najstarszych fotografii pokazujących tę część miasta, wraz z typowym targowiskiem, jakie urządzano wówczas na większości warszawskich placów.

Kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży, ok. 1895 Kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży, ok. 1895 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży, ok. 1895

Fotografia wykonana w kierunku północnym. W centrum kościół przebudowany na przełomie lat 80. i 90. XIX w. przez Józefa Piusa Dziekońskiego. Monumentalna świątynia została zburzona w czasie II wojny światowej. Po wojnie odbudowana wg projektu Aignera.

Start balonu z dziedzińca przed pałacem Kazimierzowskim, 25 sierpnia 1872 Start balonu z dziedzińca przed pałacem Kazimierzowskim, 25 sierpnia 1872 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Start balonu z dziedzińca przed pałacem Kazimierzowskim, 25 sierpnia 1872

Do "podróży napowietrznej chętnych niezwykłych wrażeń" zapraszał aeronauta francuski, kapitan Brunell. Jednym z trzech pierwszych pasażerów był dziennikarz "Kuriera Warszawskiego" Feliks Fryze.

Autoportret Konrada Brandla w gondoli balonu, 1865 Autoportret Konrada Brandla w gondoli balonu, 1865 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Autoportret Konrada Brandla w gondoli balonu

- Był twórcą i konstruktorem reporterskiego aparatu dla amatorów do robienia zdjęć z ręki. Mamy wszelkie podstawy, aby uważać Brandla nie tylko za naszego prekursora fotografii lotniczej, lecz także autora najstarszej na świecie fotografii wykonanej z frunącego balonu - mówi Danuta Jackiewicz, kurator Zbiorów Fotograficznych i Ikonograficznych Muzeum Narodowego w Warszawie.

 

Fotografie pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Warszawy, Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, Biblioteki Narodowej, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza.
Konrad Brandel (1838?1920)
Danuta Jackiewicz
Album w serii wydawniczej Domu Spotkań z Historią i Muzeum Narodowego
w Warszawie ?Fotografowie Warszawy? pod redakcją Katarzyny Madoń-Mitzner
Portret śmiejącego się chłopca, 1879 Portret śmiejącego się chłopca, 1879 Fot. Konrad Brandel / Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy

Portret śmiejącego się chłopca, 1879

Dyptyk portretowy ukazuje Konrada Seweryna, siedmioletniego syna fotografa. Są to najsłynniejsze portrety fotograficzne Brandla, które zostały nagrodzone w Londynie przez Royal Photographic Society.

Handlarka owoców, ok. 1879 Handlarka owoców, ok. 1879 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Handlarka owoców, ok. 1879

Kobieta z tej fotografii stała się pierwowzorem Żydówki z pomarańczami, namalowanej przez Aleksandra Gierymskiego.

Wielka Synagoga przy placu Tłomackie, 1878 Wielka Synagoga przy placu Tłomackie, 1878 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Wielka Synagoga przy placu Tłomackie, 1878

Świątynia, która powstała z inicjatywy Ludwika Natansona, a wg projektu Leandra Marconiego, była symbolem judaizmu reformowanego w Warszawie. Wysadzona 16 maja 1943 na rozkaz generała SS i policji Jurgena Stroopa, dowódcy sił tłumiących powstanie w Getcie. Po wojnie synagogi nie odbudowano. W tym miejscu stoi obecnie Błękitny Wieżowiec.

Spacer w Ogrodzie Saskim, ok. 1888 Spacer w Ogrodzie Saskim, ok. 1888 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Spacer w Ogrodzie Saskim, ok. 1888

Fotografia z albumu rodzinnego Stanisława Witkiewicza, który wykorzystywał zdjęcia przy komponowaniu scen rodzajowych. Postać dziewczynki z tej fotografii została odtworzona przez artystę w rysunku umieszczonym na stronie tytułowej "Tygodnika Ilustrowanego" z 9 marca 1889.

Pałac i Ogród Saski, ok. 1895 Pałac i Ogród Saski, ok. 1895 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Warszawy

Pałac i Ogród Saski, ok. 1895

Ogród Saski, udostępniony mieszkańcom od 1727 roku, pełnił funkcję parku miejskiego także za rosyjskiego panowania. Dzieci bawiące się opodal pałacu Saskiego, siedziby dowództwa rosyjskiej armii, zostały sfotografowane aparatem skonstruowanym przez Brandla.

Przystanek omnibusów konnych w alei Jerozolimskiej, ok. 1890 Przystanek omnibusów konnych w alei Jerozolimskiej, ok. 1890 Fot. Konrad Brandel / Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy

Przystanek omnibusów konnych w alei Jerozolimskiej, ok. 1890

Przystanek znajdował się blisko skrzyżowania z Marszałkowską. Przez stłoczoną przy omnibusach grupę ludzi jest widoczna południowa pierzeja alei Jerozolimskiej z neorenesansową kamienicą wg projektu Józefa Hussa pod numerem 29.

Pływająca przystań na Wiśle, letnia siedziba Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, 1892 Pływająca przystań na Wiśle, letnia siedziba Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, 1892 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Pływająca przystań na Wiśle, 1892

Letnia siedziba Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego.

Handel nad brzegiem Wisły opodal mostu Kierbedzia, ok. 1892 Handel nad brzegiem Wisły opodal mostu Kierbedzia, ok. 1892 Fot. Konrad Brandel / Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy

Handel nad brzegiem Wisły opodal mostu Kierbedzia, ok. 1892

Na początku drugiej połowy XIX wieku Warszawa liczyła 200 mieszkańców. I nie miała mostu łączącego dewa brzegi. Pierwszy stalowy most, ochrzczonym przez władze carskie - Aleksandryjskim, od imienia cara Aleksandra II (jednak warszawiacy nazywali go mostem Kierbedzia, od nazwiska projektanta i budowniczego).

Targ na Rynku Starego Miasta, ok. 1890 Targ na Rynku Starego Miasta, ok. 1890 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Targ na Rynku Starego Miasta, ok. 1890

Targowisko działało w tym miejscu prawie przez cały XIX wiek i przetrwało do 1912 roku. W tym czasie rynek wraz z całym Starym Miastem stał się siedliskiem proletariatu robotniczego i ubogich rzemieślników. Gdy targowisko zostało zlikwidowane na rynku położono nowy bruk.

Odpoczynek w Lasku Bielańskim, ok. 1885 Odpoczynek w Lasku Bielańskim, ok. 1885 Fot. Konrad Brandel / Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy

Odpoczynek w Lasku Bielańskim, ok. 1885

Brandel fotografował nie tylko reprezentacyjne  i znane miejsca w Warszawie, ale także targowiska na Muranowie, Starym Mieście, Pradze czy zabawy ludowe na Woli, ruchliwych ulic, zabaw dzieci w parkach czy - tak jak na powyższym zdjęciu - spotkania warszawiaków w Lasku Bielańskim.

Plac Krasińskich i kościół popijarski, ok. 1895 Plac Krasińskich i kościół popijarski, ok. 1895 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Plac Krasińskich i kościół popijarski, ok. 1895

W centrum kadru wylot ulicy Długiej. Po prawej barokowy kościół Pijarów, który został przebudowany na cerkiew. Pierwotny kształt kościoła przywrócono po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Dzisiaj jest to katedra polowa Wojska Polskiego. Po lewej kamienica przy Długiej 22.

Wyjazd chłopców na kolonie letnie na wieś ze stacji kolei warszawsko-wiedeńskiej, 1892 Wyjazd chłopców na kolonie letnie na wieś ze stacji kolei warszawsko-wiedeńskiej, 1892 Fot. Konrad Brandel / Muzeum Warszawy

Wyjazd chłopców na kolonie letnie na wieś ze stacji kolei warszawsko-wiedeńskiej, 1892

Spodobało ci się? Polub nas

Fotografia "momentalna" została opublikowana 9 lipca 1892 w "Tygodniku Ilustrowanym" z komentarzem podkreślającym dobroczynny wpływ "szlachetnej instytucji kolonii letnich dla poprawy zdrowia słabowitej i ubogiej dziatwy warszawskiej?".

* Fotografie pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Warszawy, Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, Biblioteki Narodowej, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza.

* Konrad Brandel (1838-1920) Danuta Jackiewicz - album w serii wydawniczej Domu Spotkań z Historią i Muzeum Narodowego w Warszawie "Fotografowie Warszawy" pod redakcją Katarzyny Madoń-Mitzner.

Więcej o: