Powstanie warszawskie zorganizowa³y s³oiki. Brzmi dziwnie? Ale tak by³o
Krystyna Krahelska www.1944.pl
Krystyna Krahelska, ps Danuta
Spodoba³o ci siê? Polub nas
Barwna, piêkna postaæ. I niezwykle wa¿na dla miasta. Wielka dama Powstania Warszawskiego.
Wychowana w rodzinnym maj±tku na Mazurkach, jej ojciec by³ starost± i wojewod± poleskiego, a mama - biologiem, bratanica Wandy Krahelskiej-Filipiczowej, uczestniczki zamachu na genera³a-gubernatora Ska³ona. Jako dziecko mieszka³a w Brze¶ciu, Piotrowszczy¼nie ko³o Miñska, na Pu³awach i w Krakowie. Na studia przyjecha³a do stolicy, gdzie ukoñczy³a geografiê i etnografiê na Uniwersytecie Warszawskim. Zaanga¿owa³a siê w dzia³alno¶æ konspiracyjn±, prowadzi³a m.in. szkolenia medyczne.
www.tpw.org.pl
W³osy mia³a z³otawe, a oczy - zielone, okre¶lono j± jako "pos±gow± blondynê". Znana rze¼biarka Ludwika Nitschowa, przyjació³ka jej ciotki i wykona³a rze¼bê g³owy Krystyny, któr± zobaczy³ w pracowni prezydent Warszawy Stefan Starzyñski. Zachwycony "typow± polsk± urod±" dziewczyny zaproponowa³, aby pozowa³a do powstaj±cego pomnika warszawskiej Syrenki. Rze¼ba personifikowa³a marzenie o nowej Warszawie, która mia³a zbli¿yæ siê do Wis³y. Pomnik stan±³ nad jej brzegiem w sierpniu 1939 roku. Prezydent marzy³, aby w przysz³o¶ci wstawiæ pod¶wietlon± rze¼bê w rzekê.
www.tpw.org.pl
Wielk± pasj± dziewczyny by³ ¶piew. Kilkakrotnie wykonywa³a pie¶ni regionalne przez mikrofonami Polskiego Radia. - W jednym ze wspomnieñ opowiadano o tym, ¿e gdy spacerowa³a po polu w rodzinnych stronach i ¶piewa³a Carmen. Widok by³ podobno niesamowity - opowiada Hanna Nowak-Radziejowska.
Zachwyca³a g³osem, sama pisa³a te¿ wiersze i piosenki. Najbardziej znan± "Hej, ch³opcy, bagnet na broñ" napisa³a dla ¿o³nierzy "Baszty". Sta³a siê ona najpopularniejsz± piosenk± ¿o³niersk± Polski Walcz±cej. Jej teksty zosta³y wykorzystane przez Agê Zaryan na p³ycie "Umiera piêkno".
fot. Bartosz Bobkowski / Agencja Gazeta
Zginê³a w pierwszym dniu Powstania Warszawskiego, ¶miertelnie ranna na Polu Mokotowskim podczas ataku na Dom Prasy przy ul. Marsza³kowskiej. Zraniona w momencie, gdy bieg³a z pomoc± do rannego, umiera³a ca³± noc, mimo operacji odesz³a 2 sierpnia.
Pochowana zosta³a w ogródku domu przy ul. Polnej 36, a po wojnie prochy przeniesiono na Cmentarz na S³u¿ewie przy ul. Renety. Imieniem Krystyny Krahelskiej nazwano rondo na Ursynowie znajduj±ce siê na skrzy¿owaniu ulic P³askowickiej i al. Komisji Edukacji Narodowej.
Tadeusz "Bór" Komorowski Tadeusz Bór-Komorowski "Armia Podziemna", Warszawa 1989
Genera³ Tadeusz Komorowski, ps. Bór
Nawet dowódca Armii Krajowej, który podj±³ decyzjê o wybuchu powstania nie pochodzi³ ze stolicy. Uwa¿a³, ¿e - "zawdziêczanie uwolnienia Warszawy przez Rosjê by³oby zrezygnowaniem z niepodleg³o¶ci i poddaniem siê Rosji".
Bór urodzi³ siê w Chorobrowie w powiecie Brze¿any. Maturê zda³ w lwowskim gimnazjum, studiowa³ z kolei w Akademii Wojskowej w Wiedniu. Pracowa³ jako instruktor jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Warszawie i Toruniu. W 1923 roku wszed³ w sk³ad grupy olimpijskiej, we wszechstronnym konkursie konia wierzchowego na VIII Igrzyskach Olimpijskich w Pary¿u zaj±³ 26 miejsce. Natomiast 11 lat pó¼niej kierowa³ polsk± ekip± przed Igrzyskami Olimpijskimi w Berlinie zdobywaj±c srebrny medal w dru¿ynowym "Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego".
Narodowe Archiwum Cyfrowe
W kampanii wrze¶niowej 1939 najpierw sta³ siê dowódc± O¶rodka Zapasowego Zgrupowania Kawalerii w Garwolinie, a nastêpnie zastêpca dowódcy Kombinowanej Brygady Kawalerii pu³kownika Adama Zakrzewskiego w sk³adzie Armii Lublin z któr± walczy³ pod Gór± Kalwari± i Zamo¶ciem. Trzy lata pó¼niej sta³ siê dowódc± Armii Krajowej.
Zmar³ na atak serca w 1966 roku w czasie polowania, pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie.
Alek Dawidowski. Nad praw± kieszeni± widoczna odznaka udzia³u w Jubileuszowym Zlocie ZHP w Spale w 1935 roku wikipedia
Maciej Aleksy Dawidowski, ps. Alek
Bohater ksi±¿ki "Kamieni na Szaniec". Aleksander Dawidowski (u¿ywa³ jedynie swojego drugiego imienia) urodzi³ siê 3 listopada 1920 w ukraiñskim Drohobyczu. Z Warszaw± zwi±za³ siê przede wszystkim poprzez pracê swojego ojca, in¿yniera, który w 1929 roku otrzyma³ propozycjê objêcia stanowiska dyrektora administracyjnego w Pañstwowej Fabryce Karabinów przy ul. Dworskiej 29/31 (obecnie ul. Kasprzaka) na Woli. Z tej okazji rodzina Dawidowskich przenios³a siê do stolicy, najpierw zamieszka³a w Piasecznie, a nastêpnie w mieszkaniu s³u¿bowym ojca znajduj±cym siê przy fabryce. W maju, trzy miesi±ce przed wybuchem wojny, Alek zda³ maturê w "Batorym".
Barbara Wachowicz, Rudy, Alek, Zo¶ka. Gawêda o bohaterach "Kamieni na szaniec", Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2007, s. 298
W czasie okupacji jako harcerz "Szarych Szeregów" szybko sta³ siê legend± akcji "Ma³ego Sabota¿u". Celowa³, m.in. w zarzucaniu polskich flag na druty tramwajowe, sk±d Niemcom szczególnie trudno by³o je zdj±æ (konieczne by³o sprowadzanie wagonów naprawczych lub wozów stra¿ackich z drabinami). Zerwa³ tak¿e wielk± hitlerowsk± flagê z gmachu PKO przy ul. Marsza³kowskiej 134.
Henryk Poddêbski "Warszawa stolica Polski, Spo³eczny Fundusz Odbudowy Stolicy"
Jednak najwiêkszy rozg³os przynios³o mu zdjêcie - 11 lutego 1942 niemieckiej tablicy z monumentu Miko³aja Kopernika (z dedykacj± "Dem Grossen Deutschen Astronomen" po polsku: "Wielkiemu astronomowi niemieckiemu"). Jednak na tym nie skoñczy³a siê "wojna pomnikowa" podharcmistrza "Alka".
Stanis³aw Kopf, Lata okupacji, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1989
Studium Polski Podziemnej
Niemcy mszcz±c siê za zdjêcie napisu zdemontowali stoj±cy w tamtym okresie na placu Krasiñskich pomnik Jana Kiliñskiego i ukryli w Muzeum Narodowym. Jednak Dawidowski zdekonspirowa³ kryjówkê ¶ledz±c samochód wywo¿±cy pomnik i w odwecie napisa³ na murze muzeum "Jam tu. Ludu W-wy. Kiliñski Jan".
Tomasz Strzembosz (ed.), Bohaterowie "Kamieni na szaniec" w ¶wietle dokumentów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
"Alek" wzi±³ tak¿e udzia³ w s³ynnej akcji pod Arsena³em, której celem by³o uwolnienie jego przyjaciela "Rudego" przewo¿onego z siedziby Gestapo w al. Szucha na Pawiak. Podczas akcji zosta³ ciê¿ko postrzelony w brzuch i pomimo szybko przeprowadzonej operacji (wyciêto mu 6 metrów jelit) zmar³ po czterech dniach - tego samego dnia co "Rudy" - 30 marca 1943.
Na cze¶æ ch³opców powstañcy zaczerpnêli pseudonimy, st±d: Batalion Zo¶ka, Kampania Rudy i Pluton Alek.
Monta¿ repliki dachu bó¿nicy w Gwo¼d¼cu pod sufitem Muzeum Historii ¯ydów Polskich fot. S³awomir Kamiñski / Agencja Wyborcza.pl
Maria Piechotka, ps. Marianna
Fanom architektury osoba kojarz±ca siê przede wszystkim z dobrym projektowaniem. Na warszawskich Bielanach w latach 50. i 60. wspólnie z mê¿em stworzy³a trzy osiedla, wpisane przez SARP na listê Dóbr Kultury Wspó³czesnej. - Osiedle Bielany I zosta³o zaprojektowane w stylu socrealistycznym, czyli w stylu tzw. "baroku stalinowskiego" ze wzglêdu na normatyw jaki narzuca³a ówczesna w³adza w (okresie stalinizmu). Kolejne dwa osiedla, czyli osiedle Bielany II i III by³y projektowane po tzw. odwil¿y, w stylu modernistycznym - czytamy na stronie Powojenny Modernizm.
www.powojennymodernizm.com
www.powojennymodernizm.com
Na przeprowadzkê z Krakowa do Warszawy (26 lipca 1944 roku) namówi³ j± przysz³y m±¿ Kazimierz Piechotka (równie¿ znany architekt, po wojnie rozpocz±³ pracê w Biurze Odbudowy Stolicy, we wspó³pracy z Janem Zachwatowiczem opracowa³ projekt odbudowy katedry ¶w. Jana). Para pozna³a siê podczas studiów na wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. £±czenie pracy i studiów wymaga³o czêstej podró¿y st±d decyzja o zakorzenieniu siê w stolicy. Powód by³ jeszcze jeden: zarêczyny - 30 sierpnia 1944 roku para wziê³a ¶lub w Ko¶ciele Dzieci±tka Jezus przy ul. Moniuszki. W czasie powstañczych walk dzia³a³a jako ³±czniczka Jerzego Brauna (mia³a wtedy 24 lata). Po powstaniu wspólnie z mê¿em trafi³a, jako cz³onek personelu szpitalnego, do Stalag IV B, jednego z najwiêkszych niemieckich obozów jenieckich w II wojnie ¶wiatowej. Do Warszawy wrócili 1945 roku.
Józef Szczepañski Wikipedia
Józef Andrzej Szczepañski, ps. Ziutek
Kolejna sztandarowa postaæ "Pokolenia Kolumbów". Urodzony w £êczycy (wed³ug aktu urodzenia) jednak wed³ug o¶wiadczenia matki Matyldy Otomañskiej w Warszawie. Wychowa³ siê, m.in. w Grudzi±dzu i Rzeszowie. We wrze¶niu 1939 roku ewakuowa³ siê z rodzin± na Wo³yñ, a nastêpnie do Krakowa. W 1943 rodzina przyjecha³a Warszawy. W powstaniu warszawskim jako dowódzca dru¿yny przeszed³ szklak bojowy batalionu "Parasol" Armii Krajowej na Woli i Starym Mie¶cie. Porucznik Jerzy Zborowski pisa³ o nim: - "w walkach wyró¿ni³ siê wielk± odwag± i celno¶ci± strza³ów, a po ¶mierci dowódcy poprowadzi³ oddzia³ do dalszej walki. Ranny".
Autor wierszy i piosenek, niezwykle popularnych zarówno w czasie powstania, jak i po wojnie. Po ciê¿kich walkach w obronie arterii wolskiej napisa³ Pa³acyk Michla, który sta³ siê hymnem "Parasola" ¶piewanym na melodiê piosenki "Nie damy popradowej fali". Tekst opublikowano w Kurierze Sto³ecznym 17 sierpnia 1944, tego roku kolportowano tak¿e inny g³o¶ny wiersz ch³opca "Czekamy na Ciebie". Po wojnie wiersze powstañca wielokrotnie (g³ównie najg³o¶niejsze, w tym "Ch³opcy silni jak stal") przedrukowywano.
Stefan Rowecki Maria Turlejska (1966) Prawdy i fikcje: Wrzesieñ 1939 - Grudzieñ 1941
Stefan Rowecki, ps. Grot
Mimo ¿e bezpo¶rednio nie bra³ udzia³u w Powstaniu Warszawskim nie mo¿emy zapomnieæ o legendzie polskiej konspiracji. Stefan "Grot" Rowecki urodzi³ 1985 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Do Warszawy przyjecha³ do szko³y Wawelberga, wysokiej klasy szko³y rzemie¶lniczej osadzonej na tradycji skandynawskiej. Mimo to ¿yciorys "Grota" zwi±zany jest z wojskiem. W listopadzie 1918, gdy utworzono niepodleg³e pañstwo polskie, uczestniczy³ w rozbrajaniu okupantów niemieckich, potem walczy³ w wojnie z bolszewikami. W czasie kampanii wrze¶niowej dowodzi³ brygad± pancerno-motorow± w obronie ¶rodkowej Wis³y. Po kapitulacji armii unikn±³ niewoli i powróci³ do Warszawy. W 1940 roku zosta³ komendantem g³ównym ZWZ i dowódc± Si³ Zbrojnych w kraju.
Tomasz Szarota (1985) Stefan Rowecki "Grot"
Aresztowany przez Gestapo w ¶ci¶le zakonspirowanym mieszkaniu przy ul. Spiskiej 14 /10. Przewieziony do Berlina, odrzuci³ niemieck± ofertê udzia³u w planowanej wspólnej polsko-niemieckiej akcji antybolszewickiej. Osadzony jako "wiêzieñ honorowy" w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, na pocz±tku sierpnia 1944 roku zosta³ zamordowany.
Ewa Faryaszewska www.1944.pl
Ewa Faryaszewska, ps. Ewa
Córka in¿yniera górniczego i dyrektora kopalni "Flora" oraz Cz³onka Komisji Egzaminacyjnej Akademii Górniczej w Krakowie. Po ¶mierci ojca, w 1938 roku, przeprowadzi³a siê wraz z matk± i rodzeñstwem do Warszawy, gdzie rozpoczê³a naukê na wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Piêknych. Aktywnie dzia³a³a jako harcerka Chor±gwi Warszawskiej. Podczas okupacji pe³ni³a funkcje ³±czniczki batalionu "Wigry". Za swoj± postawê awansowana jest do stopnia kaprala. Podczas Powstania Warszawskiego z po¶wiêceniem dzia³a³a w zespole osób odpowiedzialnych za ratowanie zabytków na Starym Mie¶cie, które by³y sk³adowane w piwnicach siedziby muzeum. Tu te¿ zginê³a pod koniec sierpnia.
¼ród³o: Muzeum Warszawy
Fotografia by³a jedn± z wielkich pasji dziewczyny. Jej prace mo¿emy ogl±daæ w albumie "Fotografie ruin. Ruiny fotografii. 1944-2014" wydanym w ubieg³ym roku przez Muzeum Warszawy.
Jan Mazurkiewicz "Rados³aw" Piotr Stachiewicz (1981) Parasol,
Jan Mazurkiewicz, ps. Rados³aw
Dowódca Zgrupowania AK "Rados³aw" (nazwa pochodzi³a od pseudonimu genera³a) urodzi³ siê we Lwowie, a dzieciñstwo spêdzi³ w Z³oczowie.
Wikipedia
W powstaniu przeszed³ szlak bojowy od Woli, poprzez Stare Miasto, ewakuacjê kana³ami, Czerniaków i ponownie przej¶cie kana³ami na Mokotów. 11 sierpnia odniós³ powa¿n± ranê w czasie walk w rejonie ul. Okopowej i Stawek. Jesieni± 1944 roku zosta³ awansowany na pu³kownika. Po kapitulacji kontynuowa³ dzia³alno¶æ konspiracyjn±, a po rozwi±zaniu Armii Krajowej zosta³ delegatem na Obszar Centralny Delegatury Si³ Zbrojnych na Kraj.
Dzisiaj ma³o kto kojarzy, ¿e potocznie nazywane Rondo Rados³awa znajduj±ce siê na granicy Muranowa i Pow±zek upamiêtnia zgrupowanie, które w pierwszych dniach powstania toczy³o ciê¿kie walki w tej czê¶ci miasta, m.in. w obronie cmentarzy wolskich i w ruinach warszawskiego getta.
Wystawa w Teatrze Narodowym po¶wiêcona aktorce Danucie Szaflarskiej (na zdjêciu) Fot. Aleksander Prugar / Agencja Wyborcza.pl
Danuta Szaflarska, ps. M³ynarzówka
Znana aktorka by³a ³±czniczk± w Powstaniu Warszawskim. Wybuch zasta³ j± z roczn± córeczk±, matk± i mê¿em w mieszkaniu znajomych przy ulicy Polnej 36. Pierwszej nocy uczestniczy³a w budowaniu barykady. Nastêpnego dnia teren ten zajêli Niemcy. 15 sierpnia 1944 roku zg³osi³a siê do biura Biura Informacji i Propagandy (BIP) Komendy G³ównej Armii Krajowej przy Mokotowskiej.
ok³adka czasopisma "Film", ¼ród³o Wikipedia
Uczestniczy³a w organizowaniu koncertów BIP dla powstañców i ludno¶ci cywilnej. W koncertach wystêpowali, m.in. Mieczys³aw Fogg i Irena Kwiatkowska. - Mia³am to szczê¶cie, ¿e nikt z moich najbli¿szych nie zgin±³, ani nie zosta³ ranny, ale gdy przypominam sobie ten czas, trudno mi dzi¶ zrozumieæ, jak uda³o nam siê przetrwaæ tê gehennê a¿ 63 dni. Dwa d³ugie miesi±ce. Okazuje siê, ¿e cz³owiek jest w stanie przywykn±æ do wszystkiego. Nabiera z czasem jakiej¶ twardo¶ci, odporno¶ci. Na dworze wci±¿ s³ychaæ by³o wybuchy, a w gmachu Architektury, przy Koszykowej odbywa³y siê koncerty. Pamiêtam, jak m±¿, Jan Ekier, gra³ etiudê rewolucyjn± Chopina, a kule wpad³y przez okno i nawet nie przerwa³ grania - wspomina³a aktorka w wywiadzie dla Rzeczpospolitej. ("Przebrany alfabet aktorki" Jan Boñcza-Szab³owski).
Genera³ August Emil Fieldorf, polski dowódca, oficer Wojska Polskiego, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej Wikipedia
August Emil Fieldorf, ps. Nil
Spodoba³o ci siê? Polub nas
Krakus. Genera³ brygady Wojska Polskiego, dowódca Kedywu Armii Krajowej, wyda³ rozkaz likwidacji genera³a SS w Warszawie Franza Kutschery. W kwietniu 1944 powierzono Fieldorfowi zadanie stworzenia i kierowania g³êboko zakonspirowan± organizacj± "Niepodleg³o¶æ" o kryptonimie NIE, kadrowego od³amu Armii Krajowej przygotowanego do dzia³añ w warunkach sowieckiej okupacji.
Na krótko przed upadkiem powstania warszawskiego awansowany na stopieñ genera³a brygady. W pa¼dzierniku 1944 zosta³ zastêpc± dowódcy Armii Krajowej, gen. Leopolda Okulickiego i zajmowa³ to stanowisko do 19 stycznia 1945.
* Pracuj±c nad materia³em korzystali¶my z ksi±¿ki "S³ownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944" Andrzej Krzysztofa Kunerta
* Festiwal Nowi Warszawiacy. Aktualizacja to przedsiêwziêcie Bia³o³êckiego O¶rodka Kultury, Muzeum Woli, oddzia³u Muzeum Warszawy, Miasta Sto³ecznego Warszawa oraz Domu Kultury Dzia³dowska.
